Vì Roma là vô tận, vô cùng

Đúng một tháng tròn sau chuyến đi Roma. Trong suốt một tháng ấy, giữa ngồn ngộn công việc, trong thực tại Warszawa dịu mát và ẩm ướt, hành trình Roma vẫn lặng lẽ tiếp diễn trong tôi, thực tại Roma vẫn âm thầm hiện hữu, những vòng sóng dư âm vẫn lan tỏa, ánh lên nét sáng từ những bức ảnh, những trang sách mà tôi đã đọc, đã chụp, đã xem và vẫn còn mãi trở đi trở lại với chúng. Tôi nghĩ rằng có lẽ phải lâu, lâu lắm nữa tôi mới đủ sức viết chút gì đó về Roma, khi mọi ấn tượng và cảm xúc không còn lộn xộn và bề bộn nữa, khi Roma đã ngấm đủ vào tôi.

Nhưng rồi hôm nay, trước một chuyến đi xa, tôi phải vội vàng ghi lại nhưng gì vẫn còn rất ngổn ngang và mơ hồ, vì tôi sợ mình sẽ chẳng còn thời gian nữa.

Đây không phải là lần đầu tiên tôi đến Roma, nhưng lại như lần đầu, bởi vì những lần trước tôi đến khi còn quá trẻ, như một khách du lịch vô tâm và „hạnh phúc”, cái hạnh phúc mà Goethe đã ghen tị đến thế với những du khách chớp nhoáng của Roma, chỉ cần đến, nhìn thấy nó, rồi vui vẻ ra đi, và thế là đủ. Nhưng đó không phải là cái hạnh phúc của một người thực sự du hành, một người vừa „học lại từ đầu cách nhìn và làm quen với mọi thứ đúng như nó là thế”, vừa biết về nơi ấy như từ tiền kiếp, hiểu rõ từng nơi chốn và yêu nó tới mức mỗi giây mỗi phút đều quí giá, đều là nhắc nhở đau đớn về lúc chia xa. Goethe nói ai đã từng biết rõ về nước Ý, nhất là Roma, người ấy sẽ không bao giờ còn là một con người hoàn toàn bất hạnh. Không sai. Nhưng tôi nghĩ ai đã từng biết rõ Roma rồi rời xa nó, người ấy sẽ không bao giờ còn là một con người hoàn toàn hạnh phúc.

Khách du lịch và người nước ngoài, từ bao nhiêu thế kỷ nay, đã luôn là một phần của Roma, đến nỗi khó lòng hình dung ra một Roma thiếu họ. Từ những trang viết của Montaigne, Stendhal, Goethe, qua Muratov hay Antoine Ampere, đều là „c'est une ville rapiécée d'étrangers”. Giờ đây, trong thời đại xê dịch này, Roma càng nhiều du khách nước ngoài hơn bao giờ hết. Nhưng có lẽ không mấy ai yêu Roma từ cái nhìn đầu tiên. Ấn tượng ban đầu của nhiều người khi đến Roma là sự thất vọng. Vì điều gì không rõ. Có thể vì sự lộn xộn vĩnh hằng của nó, từ hàng nghìn năm. Có thể vì chính đám đông người nước ngoài này. Cũng có thể vì người dân Roma (mà Goethe gọi là những đứa trẻ được nuông chiều) có vẻ (chỉ có vẻ thôi) không mấy hiếu khách. Nhưng sớm hay muộn, du khách cũng sẽ bị Roma quyến rũ. Dần dần, nhẹ nhàng, nhưng Roma không ngừng khuấy động tâm hồn họ, lấp đầy nó, thấm sâu vào nó, để rồi cuối cùng ở lại mãi đó, cho đến hết cuộc đời.

Thật khó xác định rõ ràng điều gì đã khiến Roma quyến rũ đến thế, cái cảm thức Roma ấy hình thành từ những điều đơn giản và nhỏ nhặt nhất, từ mỗi bước chân, mỗi buổi sáng, mỗi góc phố, mỗi đường cong, mỗi viên gạch, mỗi mái vòm, mỗi hàng cột, mỗi di tích, mỗi hòn đá, mỗi ánh đèn, mỗi tia nước mát lành từ vòi phun, mỗi tiếng lao xao quán xá về đêm, mỗi làn gió biển, từ những hình ảnh và ấn tượng vụt thoáng qua giây lát, để rồi đến một lúc nào đó, ta chợt giật mình nhận ra mình đã thấm đẫm Roma tự bao giờ.

Đến Roma lần này, dường như tôi cùng một lúc du hành nhiều chuyến khác nhau. Vừa là chuyến du hành về quá khứ, gặp lại mình và Roma của mười lăm năm trước. Vừa là chuyến du hành với R. Kapuściński, bởi Roma là thành phố đầu tiên ông đặt chân tới khi ra nước ngoài, cũng là thành phố cuối cùng ông đến trước khi tạm biệt thế giới này, và giữa hai lần đến Roma ấy, trong suốt quãng đời đầy di chuyển của mình, ông đã đến Roma rất nhiều lần. Thành phố này đã yêu ông và đã được ông yêu biết bao nhiêu. Vừa là chuyến du hành với những trang sách mà tôi hằng yêu thích: Những cuộc đời song hành, Quo Vadis, Du hành Ý đại lợi, Những bức tranh nước Ý – Roma... với Plutarch, Sienkiewicz, Goethe, Muratov, hay đâu đó là Byron, Montaigne, Stendhal, Ampère... Và tất nhiên, là chuyến du hành với lịch sử, kiến trúc và mỹ thuật. Những chuyến du hành ấy vừa song song, vừa đan xen lẫn nhau, với những diễn biến và tác động không ngừng đến mọi giác quan, khiến cho tôi chồng chất bao cảm xúc, có lúc tưởng như cái đầu muốn nứt ra (theo cách nói của con gái tôi). Trong cái nhịp điệu chậm rãi của Roma, nơi thời gian có thể ngừng lại ở bất cứ đâu, là một dòng thác lũ của lịch sử, của các sự kiện, các kiệt tác, những kho báu, ào ào cuồn cuộn tuôn chảy trong vẻ ngoài im lìm bình thản. Tôi luôn có cảm giác sợ mình không biết mà bỏ qua một cái gì đó quí giá trên mỗi bước chân. Cảm giác mình quá nhỏ bé trong dại dương Roma vừa sâu vừa rộng này, càng đi, càng bơi, thì chỉ càng thấy thăm thẳm mênh mông. Và không chỉ là cảm giác. Thực tế, tôi đã bỏ qua rất nhiều điều, vì không biết, vì không có thời gian.

Thật ra ban đầu tôi không có ý định „tham quan” Roma, tôi ngỡ mình đã biết về nó. Đúng là tôi đã „biết” tất cả các di tích quan trọng của nó. Nhưng khi đến Roma rồi, tôi lại không thể cưỡng lại được việc đi dạo lang thang, và những chuyến du hành kia rất tự nhiên bất ngờ ập đến. Lúc đó tôi mới chợt nhận ra mười lăm năm qua tôi đã thay đổi đến thế nào. Mười lăm năm trước tôi đã nhìn rất nhiều mà chẳng thấy, hay đúng ra là trong lúc đó, tôi gần như chỉ nhìn thấy người bạn đồng hành của mình mà thôi, và những gì gắn liền với người ấy. Tôi cũng xúc động vì sự cổ kính của Roma, nhưng đó chỉ là một cảm giác xúc động nhẹ nhàng. Còn giờ đây, tôi bàng hoàng nhận ra mình đã biết ít về Roma biết bao nhiêu. Vẫn những di tích ấy, những công trình ấy, những cảnh vật ấy, nhưng bên trong đó là những câu chuyện trùng trùng điệp điệp, là những vẻ đẹp bây giờ tôi mới thấy được, là những giá trị bây giờ tôi mới nhận ra. Nhưng trước hết, đó là sự „thấy mình”. Bởi chắc hẳn mười lăm năm sau, nếu có quay lại đây, tôi cũng sẽ „bàng hoàng nhận ra mình đã biết ít về Roma biết bao nhiêu”. Vì Roma là vô tận vô cùng.

Vì những chuyến đi thực ra không phải để nhìn, mà là để thấy. Không phải thấy ngoại giới, mà là thấy chính mình. Để tìm thấy mình, trong cuộc tìm kiếm không ngừng, u buồn và miên viễn.

(8.9.2011)