Du hành cùng Herodotus

(Bài của BBC đăng ngày 7.1.2009)

Tác phẩm của nhà báo nổi tiếng người Ba Lan Ryszard Kapuściński, cũng là cây bút nhiều lần được nhắc tên như ứng viên giải Nobel văn học, vừa được dịch giả Nguyễn Thái Linh chuyển ngữ sang tiếng Việt, và ra mắt bạn đọc cuối năm 2008.

"Một cuốn sách dành cho người yêu xê dịch... xuyên không gian và thời gian", như bài điểm sách của Nguyễn Vĩnh Nguyên trên Sài Gòn Tiếp Thị, hay "các nhà báo là những người sẽ tìm thấy nhiều điều thú vị, bổ ích và nhiều đồng cảm nhất khi đọc ông", như nhận xét của dịch giả Thái Linh.

"Tôi chọn dịch Kapuściński vì ông là nhà văn, nhà báo kiệt xuất, là một trong những người Ba Lan nổi tiếng nhất trên thế giới, nhưng lại hầu như chưa được biết đến ở Việt Nam." - cô giải thích.

Phương pháp tư liệu

Thái Linh nói trong cuộc phỏng vấn dành cho BBC:

"Ông không viết về những thế giới tưởng tượng, cũng không viết về thế giới nội tâm của riêng ai, mà là một thế giới thực, những sự kiện đã xảy ra, những gì chính mắt ông đã nhìn thấy, và bằng thiên tài của mình, ông phân tích, xâu chuỗi, đánh giá chúng, nâng chúng lên một tầm cao mới; do đó những gì ông viết, ngoài giá trị văn học, mang một sức nặng hiếm có của các tư liệu, dữ kiện."

"Du Hành Cùng Herodotus là cuốn sách kể về những ngày đầu trong nghề phóng viên của ông, khi lần đầu tiên ông được cử ra nước ngoài, sang Ấn Độ, Trung Quốc, rồi sau đó là châu Phi."

"Tôi nghĩ đây là một cuốn sách thích hợp cho các độc giả Việt Nam lần đầu tiên làm quen với Kapuściński." - cô nói.

Cầm trên tay quyển sách của sử gia Hi Lạp Herodotus viết ra từ hai ngàn năm trước, người phóng viên từng có thời gian là thông tín viên nước ngoài duy nhất của Thông tấn xã Ba Lan PAP đã vào nghề và học không chỉ cách viết báo, cách quan sát xã hội, mà về sau này là cả cách nghiên cứu mà Kapuściński gọi là điều tra lịch sử.

Nó giúp ông khái quát cá tính dân tộc của hai quốc gia đông dân nhất trên thế giới là Trung Quốc và Ấn Độ bằng cách mô tả khuôn mặt của họ, hay giải thích một cách đơn giản nhất sự khác biệt giữa Nho giáo và Đạo giáo, dù bản thân chỉ là một người phương Tây lần đầu tiên tiếp xúc với những nền văn hóa xa lạ.

Đối chiếu lịch sử

Những mô tả trong Sử Ký của Herodotus về bạo chúa Xerxes cũng khiến Kapuściński liên tưởng tới những gì đang diễn ra trong thời của ông: "Họ ngồi đó khiếp hãi và toát mồ hôi hột. [...] Không khí chắc phải giống như trong phiên họp Bộ chính trị do Stalin chủ tọa - cũng là sự đặt cược như thế, không chỉ bằng sự nghiệp mà là cả mạng sống."

Những khoảng cách rộng lớn về không gian (châu Phi, Nam Á, Đông Á), thời gian (hơn 2000 năm) và cả văn hóa (ngôn ngữ Hi Lạp cổ đại, tiếng Anh, tiếng Ba Lan) mà Kapuściński đề cập trong tác phẩm cuối cùng trước khi mất đã được nữ dịch giả trẻ tuổi Nguyễn Thái Linh chuyển ngữ hầu như trọn vẹn vào tiếng Việt.

"Nếu thực sự có rất ít thời gian, bạn có thể đọc một phần bất kỳ của Du Hành Cùng Herodotus mà vẫn tìm được cho mình một điều gì đó, vì Kapuściński là như thế, những gì ông viết có thể đọc tất cả, hay đọc từng phần, thậm chí từng đoạn." - cô nói.